آثار تاریخی و مناطق گردشگری
سنگ نگارهای ۱۲ هزار ساله:
پیشینهٔ پژوهش بر روی سنگ نگاره‌های رفسنجان در مقایسه باسایر نقاط ایران امری تازه و نوین است. نبود مطالعات سیستماتیک و برنامه ریزی شده، یکی از مشکلاتی است که باعث شده خیلی از نقاط ایران که دارای سنگ نگاره‌های کهن وگوناگون است، از منظر محققان و پژوهشگران علوم هنر، تاریخ، مردم شناسی، اسطوره شناسی، خط و نمادشناسی، بوم شناسی و باستان شناسی (نقوش صخره‌ای) دور بماند تا جایی که این فواصل بی برنامگی باعث شده تا تعداد زیادی از این آثار بی بدیل نا بود شوند! این در صورتی است که ایران بهترین و گسترده ترین سنگ نگاره‌های جهان را از ابعاد هنر، قدمت، انتزاعی Abstractionبودن، تجریدی بودن Abstract و ازهمه مهمتر استیلیزاسیون Abstruse نقوش که بدیل آنها را درهیچ جای جهان شاید نخواهیم یافت به خود اختصاص داده و چنین مهجورند! یک سؤال اساسی درمقابل ماست و آن این که با داشتن این همه آثار بی نظیر تاکنون چه کرده‌ایم و جایگاه ما در عرصهٔ جهانی کجاست؟ دراین گسترهٔ عمیق و کهن قطعاً دیار رفسنجان نیز همچون دیگر نقاط کرمان مانند شهربابک، تفت و… ازاین آثارکهن کم ندارد و به قطع نقاط زیاد دیگری وجود دارد که امروز ازآنها بی اطلاعیم و روزی آنها نیز کشف خواهند شد. نخستین پژوهش‌های صورت گرفته برروی سنگ نگاره‌های رفسنجان توسط دکتر مرتضی فرهادی بوده که این مطالعات، از سنگ نگاره‌های شهرک مس سرچشمه دررفسنجان آغازشد. پژوهش مذکورمبنای خوبی برای ادامهٔ پژوهش‌ها و تحقیقات بعدی بر روی سنگ نگاره‌های آن دیار بوده است. درسال ۱۳۸۴ مسؤول وقت میراث فرهنگی شهرستان رفسنجان مطالعاتی را بر روی سنگ نگاره‌های زهروئیه راویز رفسنجان آغاز کرد و ادامهٔ این پژوهش‌ها به سنگ نگاره‌های محمدآباد سرچشمه در ضلع شمالی رود شاهزاده عباس کشیده شد.(۲۴/۹/۱۳۸۶) سنگ نگاره‌های کشف شده در رفسنجان همه با ضربه زدن‌های (کوبشی، Pecking) دقیق با ابزارهایی همچون: سنگ برسنگ، استخوان برسنگ و فلز برسنگ خلق شده‌اند و از نوع سنگ نگاره‌های حکاکی شدهٔ منفی می‌باشند. (petroglyphs) و از نوع رنگین نگاره‌ها pictographs تموقیعت و قدمت سنگ نگاره‌های رفسنجان
موزه مردم شناسی:
موزه مردم شناسی رفسنجان در در مکانی به نام میدان موزه واقع شده است . گفتنی است موزه مردم شناسی رفسنجان یکی از جالبترین موزه های مردم شناسی موجود در سطح کشور است که در آن انواع مجسمه، عتیقه جات، دستگاههای بافندگی و ریسندگی، آسیاب های آبی و … به چشم می خورد. این موزه که حمام قدیمی آقا سیدمهدی قریشی رفسنجان می باشد سال‌هاست به موزه مردم‌شناسی تبدیل شده و آداب و رسوم رفسنجانی‌ها در این مکان به نمایش گذاشته است یک راهروی کوچک با سقفی کوتاه رختکن حمام آقا سیدمهدی قریشی رفسنجان را به گرمخانه حمام وصل می‌کند، مجسمه‌هایی در سمت چپ این اتاق قرار دارند که آیین و رسوم عروسی رفسنجانی‌ها در دوره قاجاریه را به نمایش گذاشته‌اند. مجسمه‌های زن، لباس‌های رنگ‌و‌وارنگ به تن کرده‌اند و سینی‌هایی در دست دارند که پر از گل و سکه و انواع خوراکی‌ها از جمله پسته خوشمزه رفسنجان است. تعدادی از مجسمه‌های مرد هم لباس محلی بر تن دارند و یک دهل و شیپور در دست دو نفر از آنهاست و یکی از مردها هم یک سینی را بر روز سر گذاشته است، اما در میان آنها، مجسمه‌ای که لباس و کلاه جاهلی به تن دارد بیش از سایر مجسمه‌ها خودنمایی می‌کند. وسایل سنتی حمام از تخته چوبی حنابندان و سنگ پا گرفته تا شانه چوبی و ظرف‌های مسی هم در قسمتی از حمام آقا سیدمهدی قریشی رفسنجان به نمایش گذاشته شده است. مجسمه بعدی به نمایش گذاشته شده در حمام آقا سیدمهدی قریشی رفسنجان باز هم مجسمه یک زن است که لباس محلی به تن دارد و یک مشک بزرگ در جلوی وی گذاشته شده است. وسایل سفالی چون شیرآور و شیردان در کنار مجسمه پیرزن رفسنجانی قرار دارد در گذشته از شیرآور برای نگهداری لبنیات و گوشت استفاده می‌کردند و بر روی شیردان هم آب می‌پاشیده‌اند و زمانی که خنک می‌شده است، زیر آن، شیر و انواع لبنیات را قرار می‌داده‌‌اند، به نوعی شیرآور و شیردان را می‌توان یخچال قدیمی‌ها خواند خمره‌ای که آب را تصفیه می‌کند اما خمره تصفیه‌کننده آب یکی از جالبترین اشیا موجود در حمام آقا سیدمهدی قریشی رفسنجان است، خمره‌ای که آب از بدنه آن تراوش کرده و طی این تراوش، املاح آب گرفته شده و آب تصفیه می‌شود در گوشه دیگری از حمام آقا سیدمهدی قریشی رفسنجان نیز تنور گلی نصب شده است و بر روی آن مجسمه بانویی قرار گرفته که در حال پخت نان محلی رفسنجان به نام کُرنو یا کُرنون است در ویترین و طاقچه‌های حمام قریشی هم انواع کلون و قفل در، ظروف مکشوفه از خانه تاریخی حاج‌آقا علی رفسنجان، یکی از نخستین تلفن‌های هندلی وارد شده به رفسنجان به نمایش گذاشته شده است . برای ورود به بخش بعدی حمام قریشی باید از دو پله بالا بروم، پس از بالا رفتن از پله‌ها وارد اتاقی می‌شوم که دیوارهای دورتادور آن را ویترین‌هایی احاطه کرده‌اند و نسخ قدیمی، ادوات دلاکی شامل تیغ و آیینه، وسایل زینتی، دیگ سنگی، کشفیاتی از یک گور تاریخی در حومه شهر رفسنجان، ظروف سفالی و عکس‌هایی از حکام و بزرگان شهر رفسنجان در اواخر قاجار و اوایل پهلوی در این ویترین‌های شیشه‌ای جا خوش کرده‌اند. گالری صنعت و معدن در حمام قریشی بخشی از حمام آقا سیدمهدی قریشی رفسنجان را با عنوان گالری صنعت و معدن نامگذاری کرده‌اند و در این گالری دستگاه‌هایی مانند گرجین یا خرمن‌کوب، انبر مخصوص کاشت، ادوات کشاورزی سنتی، دولاب، گاوآهن و … وجود دارد در گوشه‌ای از گالری صنعت و معدن حمام قریشی رفسنجان هم کارگاه کوچک آهنگری سنتی برپا شده است و مجسمه مرد آهنگر و شاگرد وی در آن قرار دارد بر روی سکوهای آخرین اتاق حمام آقا سیدمهدی قریشی رفسنجان هم نمونه‌هایی از تمپوشه‌های سفالی که برای انتقال آب از آنها استفاده می‌شده است، آجرهای سنتی مکشوفه از بناهای مختلف رفسنجان، خُم‌های گندم، سنگ‌های آسیاب‌های قدیمی و سنگ قبرهای تاریخی به نمایش گذاشته شده است.
برج اودرج:
سده دوازدهم هجری قمری قدمت دوره صفویه،این برج در شرق روستای تاریخی اودرج در دامنه شرقی کوه الهه دان در ۳۵ کیلومتری شرقی شهرستان رفسنجان انحرافی جاده رفسنجان_مشهد نرسیده به داوران قرار گرفته است و دارای ساختمانی دوار که خشت و سنگ بر روی غارهای دست کنده که در گذشته به عنوان اقامتگاه همانند میمند از آنها استفاده می‌شده، ساخته شده است. بدنه برج تزئینات خشتی دارد و تمام روستا و باغات میوه در ضلع غربی و شمال و جنوبش قرار گرفته است، درب ورودی برج در ضلع جنوبی آن واقع شده است.
درخت کهنسال پسته اودرج:
این پدیده نادر در فاصله ۳۵ کیلومتری رفسنجان در دهکده تاریخی اودرج با قدمتی بیش از ۱۵۰۰ سال و به ارتفاع ۱۵ متر و با تنه‌ای به قطر ۵/۳ متر واقع است.
حمام آقاسیدمهدی:
سده دوازدهم هجری قمری قدمت اوایل قاجار،حمام آقا سید مهدی در سال ۱۳۸۲ پس از پایان عملیات مرمت تبدیل به موزه باستان شناسی و مردم شناسی و دیرینه شناسی گردید.امروزه از جمله اماکنی است که تماشای آن خاطره انگیز خواهد بود، این بنا به مساحت ۱۰۰۰ متر مربع در خیابان بهشتی جنب مسجد امام واقع گردیده است.
یخدان عباس آباد حاجی:
سده دوازدهم هجری قمری قدمت قاجار،این یخدان دارای حصار بلند به ارتفاع ۱۲ متر در فاصله ۴ کیلومتری شرق رفسنجان در روستای عباس آباد حاجی، بر اصلی خیابان روستا واقع گردیده است. این بنای خیرالمنفعه توسط حاج آقا علی زعیم التجار رفسنجانی با مصالح خشت خام، آجر، کاهگل و با طرح معماری کم نظیر و فرم زیبای بنا گردیده است. زیستن در حاشیه کویر و آفتاب داغ و گرمای تابستان ، پیشینیان رفسنجان را به تفکر واداشته است که آیا می‌توان از سرمای خشک زمستان سخت کویر توشه و بهره‌هایی به تابستان آورد و در جهت رفاه به خدمت گرفت و یخ ایده‌آل‌ترین این ره آورد بود و با این نگرش یخدان‌های همچون عباس آباد حاجی ، کبوترخان، نوش آباد و انار و غیره در شهرستان رفسنجان شکل گرفت. یخدان‌ها یا بهتر بگوییم یخچال‌ها ، چاله‌هایی هستند که یخ را درون خود از زمستان تا اواخر فصل تابستان نگه می‌داشتند تا مورد مصرف قرار گیرد و این محل‌ها وظیفه‌شان حفظ و نگهداری دمای یخ با کم‌ترین افت برودتی بوده است. ارزش آن نسبت به مدت زمان طولانی در نگهداری بوده و این یخدان‌ها حالت گنجی برای مردمان زمان خود داشته است و سازه یخدان را چاله یخ به عمق ۱۰ تا ۱۵ متر، دیوار و حصار به ارتفاع ۱۰ تا ۱۲ متر ، پلان یخدان دایره‌ای و پوشش آن از خشت و ملات گل رس و به صورت گنبدی بلند است، که نمادی از معماری گذشتگان است.
بادگیر معین:
سده دوازدهم هجری قمری قدمت قاجار،بادگیر از روزگاران دور با شکل‌های معماری مختلفی اجرا و مورد استفاده قرار می‌دادند و بادگیرها در شهرستان رفسنجان به شش نوع بادگیر مرسوم بودند و هنوز هم در بافت‌های تاریخی و روستایی با اشکال دایره، هشت ضلعی ، مستطیل ، یک‌طرفه ، دوطرفه و در انبارها مستطیلی شکل ساخته‌اند و در بافت‌های تاریخی رفسنجان کمتر بنای تاریخی می‌بینیم که بادگیر با کلاه فرنگی نداشته باشد. طرز کار بادگیر اصولاً بر این پایه نهاده شده است، که از وزش باد برای کشاندن هوای خوش به درون ساختمان و از عکس‌العمل نیروی آن یعنی مکش برای راندن هوای گرم و آلوده استفاده شود و کار بادگیرها به خصوص در شهرستان‌های خشک و بیابانی بقدری اساسی و از روی حساب بوده که به جرات می‌توان ادعا کرد علم و فن امروز هم، با همه پیشرفت و توسعه‌ای که دارد نتوانسته است وسیله‌ای مقرون به صرفه و بهتری جایگزین آن سازد.بادگیر معین باقی مانده عمارت معین میباشد. این بادگیر در سال ۱۳۸۴ توسط میراث فرهنگی مورد بازسازی و مرمت قرار گرفت. ترکیب مصالح از خشت خام ، چوب ، کاهگل، آجر و با کتیبه‌های گچی و فرم دهی به آجرها ساخته شده است. ارتفاع بادگیر ۱۶ متر ، موقعیت بادگیر در شرق خیابان بنفشه بین خیابان شریعتی و خیابان عدالت واقع شده است.
برج خلیل آباد:
برج خلیل آباد مربوط به دوره قاجار است و در رفسنجان، محله خلیل آباد، خیابان ۱۵ خرداد، کوچه برج واقع شده و این اثر در تاریخ ۲ مرداد ۱۳۸۷ با شمارهٔ ثبت ۲۳۱۲۴ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
بازار رفسنجان:
مجموعه بازار رفسنجان مربوط به دوره قاجار است و در رفسنجان، محله علی آباد، بین خیابان انقلاب و خیابان بهشتی واقع شده و این اثر در تاریخ ۲۲ مرداد ۱۳۸۴ با شمارهٔ ثبت ۱۳۲۹۰ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
کاروانسرای تیمچه پرویز:
کاروانسرای تیمچه پرویز مربوط به دوره قاجار است و در رفسنجان، میدان ابراهیمی، کوچه زین العابدین واقع شده و این اثر در تاریخ ۲۴ اسفند ۱۳۸۳ با شمارهٔ ثبت ۱۱۳۸۶ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
حمام میرزا (شاهپورعطاری):
حمام میرزا (شاهپورعطاری)مربوط به دوره قاجار است و در رفسنجان، خیابان بهشتی، کوچه آگاهی واقع شده و این اثر در تاریخ ۲۴ اسفند ۱۳۸۳ با شمارهٔ ثبت ۱۱۳۹۵ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
سرای معین:
رای معین مربوط به دوره قاجار است و در رفسنجان، خیابان شریعتی، خیابان بهشتی واقع شده و این اثر در تاریخ ۲۴ اسفند ۱۳۸۳ با شمارهٔ ثبت ۱۱۳۸۷ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
کاروانسرای انار:
کاروانسرای انار مربوط به دوره قاجار است و در رفسنجان، جنوب شرقی امامزاده محمد صالح واقع شده و این اثر در تاریخ ۱۰ دی ۱۳۸۱ با شمارهٔ ثبت ۶۷۶۲ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
کاروانسرای ناصریه:
کاروانسرای ناصریه مربوط به دوره قاجار است و در رفسنجان، داخل شهر واقع شده و این اثر در تاریخ ۲۲ مرداد ۱۳۸۴ با شمارهٔ ثبت ۱۳۲۸۹ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
کاروانسرای وهاب زاده:
کاروانسرای وهاب زاده مربوط به دوره قاجار است و در رفسنجان، محله قطب آباد، شمال خیابان معلم واقع شده و این اثر در تاریخ ۱۲ بهمن ۱۳۸۱ با شمارهٔ ثبت ۷۲۷۹ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
آب انبارمرادی:
آب انبارمرادی مربوط به دوره قاجار است و در رفسنجان، خبابان بهشتی، جنب موزه مردم شناسی واقع شده و این اثر در تاریخ ۲۴ اسفند ۱۳۸۳ با شمارهٔ ثبت ۱۱۳۹۲ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. این آب انبار در خیابان بهشتی وجنب مسجد امام واقع شده است وقدمت این بنا به ۱۲۰سال می رسد بانی بنا که به دوره قاجاریه می رسد بی بی سلطان مرادی است همان بانی بیمارستان مرادی آب انبار مرادی در ۲۴ اسفن ماه ۸۳ ثبت شده و آب انبار از چند جز تشکیل شده است سر در، راه پله، تهویه ( که از بادگیر تشکیل می شود) و پاشیر(جایی که شیر آب قرار دارد) راه پله آب انبار یک راه پله کاملا مستقیم بوده ولی بعد از مرمت یک راه پله ال شکل شده است.راه پله کاملا تاریک وفقط یک نورگیر سقفی در آنجا وجود دارد وتعداد پله هایی که ما را به مخزن آب انبار هدایت می کند ۵۲ تا است وبرای رسیدن به مخزن یک مسیر U (یوشکل) را طی می کنیم. که انتهای ای راه دیوار مخزن بوده که بعد از مرمت این دیوار برداشته شده است.
مجموعه حاج آقا علی رفسنجان:
خانه حاج آقا علی واقع در رفسنجان، بزرگترین بنای خشتی سقف‌دار جهان در سال ۱۱۳۶ ساخته شده است. این بنا در فاصله ۶ کیلومتری شهر رفسنجان واقع شده است. خانه حاج آقا علی در سابق به خانه وقفی شهرت داشته است. این خانه دارای ۱۲۰۰۰ متر مربع مساحت و ۷۰۰۰ متر مربع زیر بنا است. این مجموعه نمونه‌ای زیبا و باشکوه از معماری عصر قاجار است که در ۵ کیلومتری جنوب شرقی رفسنجان و در روستای قاسم آباد واقع شده و مشتمل بر ۸ قسمت بازار، آب انبار (تامین کننده آب اهالی که دارای سردری با آجرهای گلدار تزئین شده و دیوارهای آن دارای نقوش آجری و کاشیکاریهای زیبا است)، مسجد ، کاروانسرا ،حمام ، حسینیه ، یخدان (که در ۲ کیلومتری قاسم آباد و در روستای عباس آباد حاجی است و تامین کننده یخ مورد نیاز اهالی بود) است که هر یک کاربری خاصی داشته اند. قدمت این بنا به قریب ۱۳۰ سال می‌رسد.خانه حاج آقا علی با زیربنایی بالغ بر ۷ هزار متر مربع و با معماری زیبا و ایرانی یکی از بزرگترین و زیباترین خانه‌های خشتی و سنتی جهان به شمار می‌آید که توسط حاج آقا علی معروف به زعیم الله رفسنجانی (بزرگترین تاجر ایرانی آن دوره) در سال ۱۱۳۶ هجری خورشیدی بنا گردیده است.در ساخت خانه یاد شده اصول و شیوه‌های معماری ایرانی به کار گرفته شده است. در هماهنگی با اقلیم منطقه و با وجود گرمای نسبتا زیاد، خشکی هوا، بادهای متغیر و وجود شن‌های روان بنا حالتی درونگرا داشته و با دیوار چینه ای نسبتا بلندی محصور گردیده است، دروازه‌ای رفیع و با عظمت ورودی این خانه با شکوه است، داخل خانه از قسمت های مختلفی شکل گرفته است.بطور کلی قرینه سازی و حفظ تقارن از اصولی بوده که مد نظر معمار ساختمان قرار گرفته است. خانه دارای ۸۶ اتاق (هفت دری، پنج دری، سه دری و پستو) بوده که در ۴ بخش اصلی ساختمان حوضخانه، شاه نشین، پاییزی و زمستانی احداث گردیده‌اند. یک آشپزخانه بزرگ و انبار بزرگ وظیفه تامین نیازهای این مجموعه را بر عهده داشته است. ۴ حیاط، راهروهای سرپوشیده و روباز و ۳ هشتی نیز ارتباط قسمت‌های مختلف این خانه را تامین می نموده است.
تالار حوضخانه:
وسیعترین فضای سرپوشیده خانه است سقف آن در ارتفاع طبقه دوم با گنبدی عظیم پوشانده شده است. در زمینه مستطیل کار بندی شده و در مرکز آن کلاه فرنگی قرار گرفته است که نور فضای حوضخانه را تامین می‌نماید.در وسط حوضخانه حوض مستطیل شکلی قرار دارد که در گذشته با حوض‌های حیات‌های جانبی در ارتباط بوده است و آب آن از طریق قنات تأمین می‌شده است حوضخانه در دو طبقه ساخته شده که در طبقه بالای آن تعدادی اتاق و دو تالار در ضلع شمالی و جنوبی قرار گرفته است.نمای داخلی حوضخانه با با اندود گچ و گچبریهای برجسته با طرح های اسلیمی تزیین گردیده است. تالار شاه نشین یا بهاره در مرکز ضلع جنوبی ایوانی نسبتا رفیع قرار دارد که در طرفین آن با حفظ تقارن دو راهرو دسترسی ایجاد گردیده است.در این بخش ایوان به ارتفاع دو طبقه بالا کشیده شده است و دسترسی به طبقه فوقانی از طریق را پله انتهایی دو راهرو می باشد.چون ارسی‌ها در اندرونی معمولا محل پذیرایی از مهمانهای خودی و وابستگان بوده در زیباسازی آن نهایت دقت به عمل آمده است که در ضلع شرقی و غربی آن بخاری‌های گچبری شده ساخته فضای داخل را بسیار زیبا و دلنشین نموده است.تالارهای پاییزی و زمستانی در اضلاع غربی و شمالی بنا قرار گرفته اند و نسبت به تالار شاه نشین و حوضخانه کمی ساده تر اجرا گردیده اند.
معبد آناهیتا:
معبد آناهیتا در روستای حسین آباد در بخش خنامان از شهرستان رفسنجان قرار دارد. این مکان یکی از با ارزش ترین مکان های تاریخی ولی کمتر شناخته شده سرزمین ایران می باشد که در بخش خنامان در ۵۰ کیلومتری جنوب شرقی شهرستان رفسنجان در مسیر جاده رفسنجان به کرمان قرار دارد. قدمت معبد آناهیتا در این محل به هزاره اول قبل از میلاد و به روزگار مهر پرستی ایرانیان مربوط می شود.این مکان در زمان قاجاریه به صورت قلعه ی پناهگاه دردان و راهزنان بوده است به همین سبب از این به بعد به اشتباه قلعه ی دزدان نامیده شده است، در صورتی که در اصل نام این قلعه، قلعه دختر(معبد آناهیتا) و جایگاه آتشکده بزرگی بوده که به فرشته باروری اهدا شده است.
ساختمان کلاه فرنگی:
ساختمان کلاه فرنگی معروف به چهل دری در روستای سعادت آباد رفسنجان قرار دارد که این ساختمان در قدیم بخشی از مجموعه ای بوده است که محل زندگی حکام و حاکم نشین بوده است این مجموعه شامل آب انبار،حمام، بازار و کاروانسرا بوده که امروزه تنها قسمتی از عمارت چهل دری و بازار باقی مانده و بخش های دیگر این مجوعه نابود گردیده اند نای آب انبار این مجوعه که اکنون به صورت مخروبه در آمده است بواسطه ستون های آن از جمله بناهای کمیاب در نوع خود می باشد این ستون ها نیز در حال ریزش و ویران گشتن هستند.عمارت کلاه فرنگی رفسنجان بنظر می رسد که در در دوره زندیه احداث گردیده و سپس در دوران قاجار نسبت به تکمیل آن اقدام نموده اند.در حیاط و داخل عمارت کلاه فرنگی سیستم حوض خانه و گردش آب طراحی گردیده بوده به گونه ای که در داخل ساختمان و داخل حیاط حوض های سنگی وجود داشته که امروز اثری آز آنها به جا نمانده است.
کاروانسرای کبوتر خان:
کاروانسرای کبوتر خان در کیلومتر ۳۵ جاده اصلی رفسنجان کرمان در روستای کبوترخان ساخته شده است و در کتاب کاروان سراهای ایران از آن بعنوان کاروانسراهای صفویه یاد شده است.بنا کاملا از آجر با نقش های زیبا و برجسته ای ایجاد گردیده است.برخی با اشاره به سنگ نوشته موجود در سر در این کاروان سرا سابقه ی آن را مربوط به ابتدای زندیه می دانند.در حالی که پلان این بنا شبیه اکثر کاروانسرا های تاریخی دوره صفویه است با این تفاوت که چهار برج در چهار گوشه آن ، این بنا را متمایز می کند .علی عبداللهی نیا مولف کتاب “تاریخ رفسنجان” به نقل از استاد باستانی پاریزی می نویسد: … شاه عباس با همراه خود با شتاب از رفسنجان و بیاض و انار گذشته بود و در محل کرمانشاه که قنات خرابه بود به استراحت در سایه اسب پرداخت.دراین وقت گنجعلیخان و همراهان سر رسیدند و از شاه جهت پذیرایی دعوت به عمل آوردند.اما شاه نپذیرفت و به والی کرمان گفت: اگر می خواهی رضایت شاه را بدست آوری پول میهمانی را خرج آبادانی این راه کن و .. کاروانسرا ساز که مسافرین مجبور نباشند در سایه اسب خود استراحت نمایند…گنجعلیخان چندین کاروانسرای معروف به شاه عباسی در مسیر یزد به کرمان ساخت که کاروانسرا های کرمانشاه،شمش،انار،کشکوئیه،کبوترخان از آن جمله می باشند.
کاروانسرای قطب آباد:
کاروانسرای قطب آباد از مجموعه کاروانسراهای درون شهری به حساب می آید که در مرکز شهر رفسنجان واقع شده و در حدود ۳۰۰ الی۴۰۰ سال قبل در دوره صفوی ساخته شده است . این کاروانسرا در کنار بازار بزرگ قطب آباد قرار داشته است . در حال حاضر این بازار از بین رفته و تنها کاروانسرا باقی مانده است . این کاروانسرا چون در تملک آقای وهاب زاده بوده است ، به ایان نام معروف شده و اکنون در حال مرمت می باشد . کاروانسرای قطب آباد ساختاری درونگرا و چهار ایوانی دارد . در چهار جبهه حیاط ساخت و ساز صورت گرفته و ساختار و سازه اصلی بنا با طاق جناغی پوشش شده است . ضخامت دیوارهای باربر بنا حدود یک متر می باشد . کالبد اصلی بنا خشتی می باشد که با نما سازی آجری تزیین شده است . در فضاهای داخلی اندود کاهگل با شمشه گیری گچی به کار رفته است .
حصار قدیم شهر رفسنجان:
حصار قدیم شهر رفسنجان و دروازه های آن که به دستور امیر مفخم بختیاری حاکم کرمان در سال ۱۲۹۲ در اطراف بهرام آباد (رفسنجان) ساخته شد. این حصار دارای چند برج و باروی مستحکم بود و چهار دروازه داشت که نامها قطب آباد، علی آباد، دروازه مزار و کمال آباد را برای آنها ذکر کرده اند.
باغ سرای باقری:
از خانه های قدیمی با سبک معماری سنتی با آجرنماهای زیبا ، سقف های دارای نقش و نگار و سردر ورودی مزین به کاشیکاری فرشته و کتیبه ای که نام مبارک پنج تن بر آن نقش بسته است. باغسرای باقری در خیابان امام واقع شده و بنای آن را به عصر قاجاریه نسبت می‌دهند.
کاروانسرای شاه عباسی:
اثر تاریخی کاروانسرای ۴۰۰ ساله شاه عباسی همچون نگینی در مرکز شهر رفسنجان چشم هر رهگذری را به عنوان یک مرکز فرهنگی و تاریخی و گردشگری جذب می‌کند.کاروانسرای ۴۰۰ساله شاه عباسی در مرکز شهر رفسنجان واقع شده و در زمینی به مساحت ۳ هزار متر مربع و چهار ایوانی است. این کاروانسرا دارای ۱۲ اتاق و چهار ایوان است که به حیات مرکزی راه دارند.برای ساخت این مکان تاریخی ، مصالح خشت خام و آجر به کار رفته است.او با اشاره به اینکه این کاروانسرا یکی از ۹۹۹ کاروانسرایی است که شاه عباس صفوی در دوران خود بنا کرده است، در ایام قدیم مسافران و تجار برای استراحت در این محل توقف می‌کردند و گاهی اوقات معاملات، داد و ستد و خرید و فروش اجناس تجار نیز در این محل صورت می‌گرفت.درحال حاضر این محل به عنوان مرکز آموزش هنرهای صنایع دستی از جمله قلم زنی روی مس، چرم، پته دوزی و نگارگری است.این کاروانسرا هر ساله میزبان مسافران و گردشگران زیادی است. این محل به عنوان ستاد تسهیلات نوروزی در نظر گرفته شده است و در ایام نوروز خدمات رسانی به مسافران انجام خواهد شد.این کاروانسرا از لحاظ زیبایی و استحکام و وسعت یکی از کاروانسراهای نمونه در نوع و زمان خود است و برای جلوگیری از تخریب آن، در سال ۸۳ بازسازی شده است.
دروازه قدیم رفسنجان:
سده دوازدهم هـ ق قدمت :اواخر زندیه،طاق نما های زیبای دروازه ونقوش برجسته بربدنه برجهایدیده با نی دوسوی این دروازه حدیثی با شکوه از گذشته آن است.این بنا باقیمانده یکی ازچهار دروازه قدیم شهرستان رفسنجان معروف به دروازه قطب آباد در ابتد ا ی خیابان بنفشه واقـع است و دروازه هـای قـدیم رفسنجـان به دروازه علی آباد واقع در ضلع جنوبی شهر، دروازه مزار واقع در ضلع شمالی شهر، دروازه کمال آباد واقع در ضلع شرقی شهر و دروازه قطب آباد واقع در ضلع غربی شهرمعروف بودند.
برج فتح آباد بنگه:
این بنا ،استوار در روستای فتح آباد بنگه همچون نگینی در فاصله ۶کیلومتری از شهر رفسنجان می درخشد.
خانه مرتضوی:
این خانه مربوط است به دوره قاجاری وهمانند سایر خانه های منطقه کویری بصورت حیاط مرکزی است عمارت آن در سه جبهه به منظور استفاده در فصول پانزده کیلومتری شمال شهررفسنجان روستای لاهیجان بنا شده است ومصالح ساختمان خشت،گل وآجر است وحیاط مرکزی آن با گچبریهای مربوط به دوران خود بنا تزئین شده است.
قلعه گلوسالار:
این برج در ۴۸کیلومتری جنوب شرقی شهرستان رفسنجان ودر منطقه خنامان روستای گلوسالار واقع است که شامل برج بارو از سنگ ،خشت خام ومرتفع برفراز صخره های جداگانه میباشد واین برج در کنار گذر جاده کوهستانی قراردارد وجاذبه های آثار وبناهای تاریخی،زیبایی خاصی به آن ناحیه داده است که چشم هر رهگذر را به خود جذب می کند.
قلعه کمال آباد:
قلعه کمال آباد در روستایی به همین نام در فاصله ۲۵کیلومتری شمال رفسنجان در امتداد جاده اصلی بطرف نوق قرار دارد سردر قلعه از نظر معماری منحصر به فرد است قلعه شامل حاکم نشین ،اعوام نشین ،نگهبانی وانبارهای آذوقه بوده است بنای اصلی قلعه از خشت خام می باشد.